درباره شهرپیرانشهر
شهرستان پیرانشهر(Piranshahr)
محقق : رضوان قلندری (دانشجوی کارشناسی جغرافیا)
برگرفته از مجله پیام جغرافیا دانشگاه پیام نور پیرانشهر
پیرانشهر (به کردی آن را خانه نیز می‌نامند) از شهرهای استان آذربایجان غربی و مرکز شهرستان پیرانشهر است .
پیرانشهر یکی از شهرهای مهم و تاریخی ایران است که به دلیل داشتن سنگهای گرانیت دارای شهرت جهانی است.ذخایر شناخته شده سنگهای گرانیت این شهر چهار میلیون تن برآورد می‌شود که به لحاظ تنوع رنگ و طرح استحکام در ایران و جهان منحصر بفرد است
موقعیت جغرافیایی این شهر در ناحیه کوهپایه‌ای قرار دارد که تپه‌ماهورهای آن را بوته‌های همیشه سبز چای در ردیف‌کاری‌های منظم هندسی پوشانده‌است. همچنین معماری بسیار زیبا و خانه‌های ویلایی با سقف‌ها و رنگ‌آمیزی متنوع، جلوه زیبایی به سیمای شهر بخشیده‌اند. به عبارت دیگر در پیرانشهر زیبایی‌های طبیعت و شهرسازی یکدیگر را تکمیل کرده‌اند.
شهر پیرانشهر در جنوب غربی استان آذربایجان غربی و در کنار مرزهای جمهوری اسلامی با عراق واقع شده و به دلیل داشتن ۶۰۰میلی متر بارندگی در سال از زیباترین و سرسبزترین شهرهای کشور بشمار می‌رود.این شهر بدلیل قرار گرفتن در مسیر جاده ترانزیت جمهوری اسلامی با کشور عراق و دیگر کشورهای حوزه دریای مدیترانه، یکی از بزرگترین مراکز تجارت خارجی در جمهوری اسلامی است
پیرانشهر آب وهوای نسبتاً معتدل و فصولی منظم دارد. ناحیه پیرانشهر از زمان‌های قدیم دارای اهمیت و اعتبار بوده و نام آن در الواح عیلامی مکشوف در تخت جمشید ذکر شده است.
موقعیت نسبی
استان آذربایجان غربی با وسعتی حدود ۴۳۶۶۰ کیلومتر مربع (با احتساب دریاچه ارومیه) حدودا۵/۲ درصد کل مساحت کشور را تشکیل می دهد که بین عرضهای ۳۵ درجه و ۵۸ دقیقه تا ۳۹ درجه و ۴۶دقیقه شمالی خط استوا و طولهای شرقی۴۴ درجه و۳ دقیقه تا۴۷ درجه و۲۳ دقیقه از نصف النهار مبدأ واقع شده است. آذربایجان غربی در شمال غرب ایران و بین جمهوریهای نخجوان و ارمنستان و ترکیه در شمال، ترکیه و عراق در غرب ، استانهای زنجان و آذزبایجان شرقی در شرق و استان کردستان در جنوب واقع شده است.
شهرستان پیرانشهر با ۲۲۵۹ کیلومتر مربع وسعت در جنوب غربی استان قرار دارد و از طرف شمال نقده، شرق مهاباد، جنوب سردشت و از طرف غرب با کشور عراق همسایه است. و بر اساس آخرین تقسیمات کشوری شامل دو شهر و ۵ دهستان می باشد و وسعت شهر آن ۷۱۵ کیلومترمربع است.
این شهرستان در موقعیت جغرافیایی ۴۵ درجه و ۸ دقیقه طول شرقی و ۳۶ درجه و ۴۲ دقیقه عرض شمالی قرار دارد. (نقشه های موقعیت ۱و۲و۳و۴).
توپوگرافی
میانگین ارتفاع شهر پیرانشهر از سطح دریا حدود ۱۴۶۰ متر می باشد و سمت غرب وجنوب غربی شهر به علت وجود کوهستانهای مرتفع ، ارتفاع قابل ملاحظه ای نسبت به شهر دارد.کوههای مرتفعی چون کوه خدر شرفان از سمت غرب و کوه سرگرده از سمت جنوب غربی این شهر را احاطه کرده اند و بدین علت است که حداکثر شیب موجود در شهر (۱۸ درصد به بالا) را می توان در اراضی غرب و جنوب غربی پیرانشهر بوضوح مشاهده نمود.هر چه به سمت شرق و شمال شرقی و جنوب شرقی متمایل می شویم از شیب اراضی کاسته می شود و اراضی در این مناطق کاملا ً به صورت دشت در می آید.شیب کلی اراضی شهر از سمت شمال غربی به طرف جنوب شرقی است .
وضعیت تاریخی و فرهنگی
شهر پیرانشهر دارای تاریخ کمتر از ۵۰ سال می باشد و از توسعه روستای کهنه خانه بوجود آمده است. به موازات توسعه بافت روستای کهنه خانه و ایجاد پادگان ارتش در سال ۱۳۲۸ و ایجاد گمرک بازرگانی توسط دولت وقت باعث پیدایش زمینه مساعد تری برای گسترش روستا گردید ودر سال ۴۹ از نام خانه به پیرانشهر تغیر نام یافت . زبان مردم کردی سورانی پیرو دین اسلام و مذهب آنها سنی شافعی می باشد . و به همین دلیل بیشترین رابطه فرهنگی را با شهر های کردنشین اطراف همچون مهاباد، اشنویه و سردشت دارند و لباس زنان و مردان زیبا ، اصیل و باوقار می باشد (طرح هادی پیرانشهر سال ۷۴). هر چند که شهر پیرانشهر دارای سابقه تاریخی چندانی نیست ولی محدوده این شهرستان دارای تاریخ بسیار کهن ( حدود ۵۵۰۰ ق.م ) و آثار تاریخی ارزشمند چون تپه های: پسوه ، شین آوی ، جلدیان ، قلا ت شای ، قلات موت آوی ، داشان قلا ،کتیبه های سنگی، گورستان تاریخی گورینگان و صدها اثر تاریخی دیگر بوده که گواهی زنده بر وجود تمدنهای بسیار کهن و درخشانی چون مانناییها ، اورارتوها ، مادها و تمدن پارسوا و گیلزان و زاب و . . . می باشد که تاکنون بیش از ۲۵۰ تپه تاریخی توسط کارشناسان نمایندگی سازمان میراث فرهنگی این شهرستان شناسایی و ثبت شده اند .
معرفی جاذبه های گردشگری پیرانشهر
شهرستان پیرانشهر با دارا بودن طبیعت سرسبز، رودخانه های دایمی و پر آب ، جنگلهای کوهستانی، کوههای مرتفع و پر برف ، بازارچه های تجاری متعدد، مرز رسمی و مهم حاج عمران، روستا های پر جاذبه و آثار تاریخی دیدنی از نقاط پر جاذبه استان برای ایرانگردان و جهانگردان است .
بازارچه های تجاری
این شهرستان نزدیکترین شهر به مرز عراق بوده و دارای مبادلات گسترده اقتصادی ، فرهنگی و غیره با شمال عراق می باشد که این امر منجر به ایجاد بازارچه مرزی تمرچین و بازارچه کالاهای خارجی با پاساژهای بسیار در قلب بافت شهری شده است که در آن انواع و اقسام کالاهای خارجی از جمله لوازم خانگی ، بهداشتی و صنعتی و … با قیمت و کیفیت مناسب به مصرف کنندگان عرضه می شود .(که در حال حاضر یکی از فعالترین مرزهای کشور و همچنین دارای ده ها مجتمع تجاری)
اکو توریسم
موقعیت خاص جغرافیایی وشرایط مناسب اقلیمی این شهرستان را در موقعیتی ممتاز در مقایسه با سایر مناطق قرار داده است وجود رودخانه ها و چشمه های دایمی و خروشان ، جنگلهای انبوه و سرسبز ، مراتع غنی ووسیع با تنوع گیاهی منحصر به فرد ، وجود انواع حیوانات وحشی مانند : خرس ، گرگ ، روباه ، گراز ، قوچ ، میش و غیره ، بیشترین متوسط بارندگی و در مجموع تفرجگاههای کم نظیری چون پردانان ،آبخوارده ، آبشار خرپاپ ، کوه مرتفع قندیل قندیل و . . . بلند ترین شهر استان را تبدیل به بهشتی زیبا ، بکر و دل انگیز کرده است
الف- جنگلهای سرسبز و خوش آب و هوای پردانان
این جنگلها در ۲۲ کیلومتری جنوب پیرانشهر و بر سر راه جاده پیرانشهر به سردشت واقع گردیده است که جاری بودن رودخانه دایمی و خروشان پردانان که یکی از سرچشمه های اصلی رود زاب کوچک است بر زیبایی آن دوچندان افزوده است.این جنگلها که تا برفهای دایمی کوههای مرزی ایران و عراق امتداد دارند توجه هر طبیعت گردی را به سوی خود جلب می کند.
ب- آبشار خرپاپ
کوهها و جنگلها و دره ها و رودهای منطقه پیرانشهر دست در دست هم داده اند تا با به نقش کشیدن تابلوهایی زیبا و بی بدیل از طبیعت ، تحسین هر بیننده ای را از این نقاش توانا برانگیزند . یکی از این مناظرزیبا و بی نظیر آبشار خروشان و پر آب خرپاپ است که در میان جنگلهای سر سبز پردانان جاری می باشد .
ج- کوه مرتفع قندیل
علاقه به ورزشهای کوهنوردی و صخره نوردی و اکوتوریسم هر ساله در فصول بهار و تابستان تعداد زیادی از علاقمندان به این ورزشها و تفریحات را به کوههای مرتفع و دره های سرسبز پیرانشهر می کشاند . مناطقی مانند : دوله نی ، بادین آوی ، حاجی برایم ، آوخوارده ، دالاوان ، قلات شای ، کانی زرد ، زیوکه و . . . همه ساله مورد هجوم علاقمندان به طبیعت و کوهنوردان قرار میگیرد .
توریسم ورزشی
با توجه به طبیعت کوهستانی و زیبای منطقه و بارش برف زیاد در زمستان و با سرمایه گذاری مناسب و معرفی منطقه ، می توان گستره وسیعی از علاقمندان به کوهنوردی ، صخره نوردی ، شنا ، ورزشهای زمستانی و . . . را به این منطقه هدایت کرد .
توریسم زیارتی و نظامی
نزدیکی این شهرستان به مرز عراق می تواند شهر پیرانشهر را به دروازه خروجی شمال غرب کشور به طرف عتبات عالیات تبدیل کند که تحقق این امر با تبدیل مرز حاج عمران به مرز رسمی در سال ۱۳۸۶ امکان پذیر شده است. بر این اساس شهر پیرانشهر می تواند به عنوان محل اقامت زائران، زمینه ساز ایجاد واحد های سیاحتی زیارتی و اقامتی باشد . از طرف دیگر با توجه به صعب العبور بودن و طولانی بودن مسیر ترکیه و تلفات زیاد ناشی از سوانح رانندگی، برای رسیدن به مراکز زیارتی واقع در سوریه، استفاده از مسیر پیرانشهر و شمال عراق راهی مطمئن تر ، امن تر و کوتاه تر می باشد. همچنین وجود زیارتگاههایی چون آرامگاه ۴۰ تن از شهدای صدر اسلام و چندین امامزاده در محدوده شهرستان در کنار موارد مذکور می تواند به توسعه گردشگری کمک کند .
شهرستان پیرانشهر در طول دوران دفاع مقدس صحنه دلاوریها و رشادتهای بی نظیر رزمندگان اسلام بوده است و جای جای آن محل ایثار و شهادت سردارنی چون شهید کاظمی بوده است همچنین عملیات های بزرگی چون کربلای هفت در منطقه عملیاتی حاج عمران با متجاوزین بعثی به این شهر رنگ و بوی رشادت وشجاعت داده است که یادآوری این دلاوریها و انتقال آن به نسلهای حال وآینده می تواند در حفظ و نگهداری فرهنگ ایثار و شهادت و تداوم راه آنها موثر باشد. در رابطه با این مورد هر ساله کاروانهای زیادی از بسیجیان و عاشفان انقلاب در قالب کاروان راهیان نور از مناطق عملیاتی این شهرستان دیدن کرده و یاد وخاطره شهدا را زنده نگه می دارند .
توریسم روستایی
شهرستان پیرانشهر با داشتن طبیعت فرح بخش و کم نظیر خود دارای روستا های زیبایی می باشد که در صورت معرفی و برنامه ریزی می تواند به تنهایی سهم عمده ای در جذب گردشگران داخلی و خارجی داشته باشد . از جمله این روستاها می توان به روستاهای کهنه لاجان ، پردانان ، خورنج، آوخوارده ، زیوکه و دهها روستای دیگر اشاره کرد .
سرزمین سنگهای افسانه ای روستای خورنج
روستای خورنج در ۲۰ کیلومتری شمال شرقی پیرانشهر و بر سر راه پیرانشهر به مهاباد واقع گردیده است . در مجاور این روستا ، منطقه ای پوشیده از سنگهای عظیم الجثه قرار دارد که به طور شگفت انگیزی بر روی هم انباشته شده اند . تو گویی دست معماری توانا این سنگها را این چنین با ظرافت تراش داده تا باغ وحشی سنگی درست کند .
توریسم فرهنگی تاریخی
همانگونه که اشاره شد در محدوده شهرستان پیرانشهر تپه هایی وجود دارند که با داشتن جاذبه های خاص
تاریخی بسیار، مورد بازدید علاقمندان به تاریخ و فرهنگ این مرز و بوم واقع می گردند که می توان به موارد زیر اشاره کرد :
قلعه شین آوا ( هزاره اول ق.م ) قلعه موت آوا ( ۲۵۰۰ ق.م ) قلعه شای ( ۱۵۰۰ تا ۲۵۰۰ ق.م ) قلعه جلدیان.( ۵۰۰۰ تا ۵۵۰۰ ق.م ) قلعه پسوه ( پیش از تاریخ ) کتیبه برده مافوره ( روستای لیک بن )داشان قلعه ( ۲۰۰۰ تا ۳۵۰۰ ق.م )
صنایع دستی و هنرهای سنتی
شهرستان پیرانشهرهمچون سایر مناطق ایران تعدادی از رشته های صنایع دستی را در طول سالیان متمادی در دامن خود پرورده است و صنعتگران خوش ذوق و خلاق آن مصنوعات زیبایی به علاقمندان هنر ایرانی عرضه کرده اند. در گذشته رشته های متعددی در این شهر رایج بوده اند که به مرور زمان و با توجه به دلایل مختلف از جمله پیدایش زندگی ماشینی و جایگزینی مصنوعات صنعتی ، صنایع دستی در انزوا قرارگرفته است ولی هم اکنون نیز رشته هایی مانند نساجی سنتی ، قالیبافی ، گلیم بافی ، گیوه دوزی ، پالان دوزی ، بافتنیهای سنتی وصنایع چوبی در پیرانشهررواج دارد .
آب و هوا
آب و هوای شهر در ناحیه شمالی؛ آب و هوای نسبتاً سرد و در نواحی جنوبی معتدل کوهستانی است و دارای فلات‌های مرتفع و خشک و دشت‌های حاصلخیز؛ است. پیرانشهر تحت دو عامل بارز خشکی تابستان و سرمای زمستان کوهستان‌ها قرار دارد. بخش وسیعی از شهر در شرایط آب و هوای کوهستانی سرد و مدیترانه‌ای با باران بهاره قرار دارد. آب و هوای پیرانشهر در تجزیه خاک، رویش گیاه، گسترش علف‌زار، شرایط مساعد توسعه دیم‌زار، مناطق و معیشت شبانی و گله‌داری و گسترش جنگل و باغ‌داری نقشی تعیین کننده دارد. میزان بارندگی در پیرانشهر از غرب به شرق کاهش می‌یابد. دلیل این امر وجود دیواره کوهستانی ناحیه است که از نفوذ جریان‌هایی که از غرب به فلات وارد می‌شود جلوگیری می‌کند.
سنگهای گرانیت
با توجه به نزدیکی پیرانشهر به بازار کشورهای حوزه خلیج فارس و دریای مدیترانه، این شهر برای تامین سنگهای تزیینی مورد نیاز کشورهای منطقه از اهمیت زیادی برخوردار خواهد شد.
مکان یابی برای ایجاد شهر سنگ پیرانشهر به پایان رسیده و برای ایجاد آن ۵۰هکتار زمین مشخص شده که تا ۱۵۰هکتار قابل توسعه‌است.
باتوجه به آنکه بیش از ۸۰درصد معادن سنگهای گرانیت آذربایجان غربی در شهرستان مرزی پیرانشهر واقع شده‌اند و در شهرهای همجوار آن نیز شمار زیادی معادن سنگهای تزیینی از نوع گرانیت وجود دارد، این شهرستان برای ایجاد شهر سنگ مناسب تشخیص داده شده‌است.
این شهر با داشتن ۶۵معدن گرانیت و تولید سالانه ۳۰۰هزار تن سنگ گرانیت یکی از قطب‌های مهم کشور در تولید سنگ گرانیت به شمار می‌رود.
سنگهای گرانیت پیرانشهر هم اکنون یکی از بزرگترین اقلام صادرات استان را تشکیل می‌دهد.
سالانه ۱۷۳ هزار تن سنگهای تزئینی از معادن شهرستان پیرانشهر برداشت می‌شود.
سنگهای تزئینی معادن پیرانشهر بطور عمده از نوع گرانیت رنگی با کیفیت بی نظیر در ایران است .در این معادن بیش از ۵۰۰ نفر بطور مستقیم و بیش از ۲۰۰ نفر دیگر بطور غیر مستقیم مشغول بکار هستند
وقایع
از وقایع مهم شهر استقرار واحدهایی از لشکر رضائیه (ارومیه) در این شهر پس از شهریور ۱۳۲۰ در جریان هجوم ارتش شوروی به ایران بود.
تقسیمات اداری
از لحاظ تقسیمات اداری و سیاسی در ۱۳۳۸ ه.ش دهستانهای پیران و کهنه لاهیجان و مامش از شهرستان مهاباد منتزع و به نام بخش خانه تابع شهرستان نقده شد و آبادی خانه نیز مرکز بخش شد. بخش خانه در ۱۳۴۷ ه.ش به دلیل سکونت ایل پیران به پیرانشهر تغییر نام یافت.این بخش در ۱۳۴۸ ه.ش تبدیل به شهرستان شد. در تقسیمات کشوری ۱۳۵۵ ه.ش پیرانشهر با یک بخش به نام حومه و سه دهستان ضبط شده است . طبق تصویبنامه هیئت وزیران در ۱۳۶۶ ه.ش شهرستان پیرانشهر مشتمل بر چهار دهستان به نامهای منگور غربی پیران لاهیجان شرقی و لاهیجان غربی تشکیل شد و در همین سال دهستان لاهیجان نیز در ترکیب آن قرار گرفت.در ۱۳۷۳ ه.ش بخش لاجان (لاهیجان ) در این شهرستان تشکیل شد.
تقسیمات کشوری این شهر، بنابرآنچه در نتایج آمارگیری سرشماری سال ۱۳۸۵ کل کشور آمده‌است، بر حسب بخش، شهر، دهستان و روستا به شرح زیر است :
مشاهیر
امیر واحدی پوکرباز حرفه ای
فرزاد بنیادی قهرمان جهانی پوکر
ناصر حجازی فوتبالیست مشهور
امید کردستانی در مجله ی تایمز به عنوان یکی از صد نفری که دنیا ی ما را شکل داده اند نام گرفته است .
پیست اتومبیلرانی
این پیست با ۱۵هزار متر مربع وسعت بزرگترین پیست اتومبیلرانی کارتینگ در شمالغرب کشور می‌باشد که برای انجام مسابقات و تمرینات اتومبیلرانی طراحی و ساخته شده است.این پیست مطابق بااستانداردهای جهانی ساخته شده و از این پس در اختیار علاقه‌مندان به رشته اتومبیلرانی قرار میگیرد.
در کنار این پیست، پاره‌ای امکانات رفاهی نیز برای ورزشکاران و تماشاگران پیش بینی شده است.در نخستین مرحله از تجهیز این پیست ۱۲دستگاه خودرو خریداری و برای استفاده علاقه‌مندان در پارکینگ پیست نگهداری می‌شود.
محلات
محله‌ها و معابر اصلی شهر پیرانشهر
شهرک منگوران،پارک شهر، خیابان امام خمینی، کهنه‌خانه، بازار سیگارفروشان ، کمربندی ، فرهنگیان ۱ و ۲، قیزقپان،زمین های پاداشان،کوی خیام ونقطهA
پیرانشهر یکی از شهرهای کردنشین استان آذربایجان غربی و مرکز شهرستان پیرانشهر در شمال غربی ایران است. پیرانشهر به لحاظ موقعیت فرهنگی و تقسیمبندی مناطق کردنشین جزء منطقه مکریان می‌باشد.
پیرانشهر به دلیل داشتن سنگهای گرانیت دارای شهرت جهانی است. ذخایر شناخته شده سنگهای گرانیت این شهر چهار میلیون تن برآورد می‌شود که به لحاظ تنوع رنگ و طرح استحکام در ایران و جهان منحصربه‌فرد است..[۴][۵] سینیتهای سبز پیرانشهر در نوع خود در دنیا منحصربه‌فرد هستند و یک توده کوچک مشابه آن در کشور ایتالیا وجود دارد به طوری که در موزه ایتالیا نگهداری می‌شود.[۶][۷] شهرستان پیرانشهر پس از منطقه لرستان به عنوان دومین منطقه دارای معادن سنگ گرانیت کشور شناخته شده‌است.
شهر پیرانشهر به دلیل داشتن ۶۰۰میلی‌متر بارندگی در سال از زیباترین و سرسبزترین شهرهای کشور بشمار می‌رود.این شهر بدلیل قرار گرفتن در مسیر جاده ترانزیت جمهوری اسلامی با کشور عراق و دیگر کشورهای حوزه دریای مدیترانه، یکی از بزرگترین مراکز تجارت خارجی در جمهوری اسلامی ایران است.
شهر پیرانشهر هر چند فاقد نقطه صفر مرزی بوده ولی واقع شدن در نزدیک نوار مرزی، پیرانشهر را در وضعیتی ویژه قرارداده‌است که همواره مورد توجه دولتهای مختلف در طول تاریخ بوده‌است یعنی باتوجه به جایگاهی که پیرانشهر در مرز ایران و عراق داشته، یک موقعیت راهبردی و ژئوپولتیک مهم تلقی می‌شده‌است و به همین دلیل از دیرباز نیز داری ۳ پادگان پیرانشهر ، جلدیان و پسوه و یکی از پایگاه‌های مهم در کشور ایران بوده‌است. پیرانشهر دارای یک فرودگاه نظامی نیز هست.
این شهر در منطقه‌ای کوه پایه‌ای (کوههای زاگرس) قرار گرفته از شمال غربی با سیاه کوه (ارتفاع: ح ۴۵۰، ۳ متر) و از جنوب غربی با کوه شیخان (ارتفاع: ح ۰۵۱، ۳ متر) احاطه شده‌است. رود زیبای لاون (لاوین) در مشرق شهر جریان دارد.
آب و هوای پیرانشهر سرد با تابستانی معتدل می‌باشد
در حوزه شهرستان پیرانشهر تعداد ۱۱۳ تپه تاریخی تو سط کارشناسان نمایندگی میراث فرهنگی این شهرستان شناسایی و به ثبت سازمان رسیده‌است که این امر حاکی از تاریخی بودن منطقه و شکل گیری و وجود تمدنهای نیرومند ودرخشان قبل از اسلام مانند تمدن ماننا، پارسوا، اورارتو، مادها، زاموا و تمدن اسلامی می‌باشد.
در منطقهٔ کاوش‌شده تپهٔ لاوین که در حاشیهٔ رودخانهٔ زاب کوچک قرار دارد و حدود دو هکتار وسعت دارد آثار معماری با خشت و چنیه، داده‌های سفالی، استخوان حیوانی، ابزارهای سنگی، سردوک و اشیای تزیینی در آن به‌دست آمده‌است.
پیرانشهر یک شهر تجاری و اقتصادی است و دارای مجتمع‌های تجاری زیاده بوده که دراین زمینه نیز گردشگران زیادی را به خود جذب کرده‌است.روزانه پنج هزار مسافر و گردشگر وارد پیرانشهر می‌شوند.
به گفته احمد کسروی نام پیرانشهر از پیران سپه‌سالار تورانیان اخذ شده است. پیران تورانی در شاهنامه پهلوان و سپه‌سالار افراسیاب است.
پیرانشهر از نظر پیشینه تاریخی پیش از اسلام جزیی از قلمرو مادها بوده و سابقه تاریخی اش به ۴ هزار سال می‌رسد. به گزارش دکتر مشکور صاحب رساله ایران در عهد باستان پیرانشهر در عهد اشکانیان و ساسانیان نیز جزء شهرهای آباد ایران بوده است. در نزهه القلوب حمدالله مستوفی در مورد پیرانشهر آمده است که« عرض آن از خط استوا ۲۷ درجه و ۵۷ دقیقه، و طول آن از رصدخانه انگلستان ۵۳ درجه و ۳۰ دقیقه است.
حمدالله مستوفی در نزهه القلوب در سال ۷۳۰ هجری قمری، پیرانشهر را جزو شهرستان‌های مهم آذربایجان ذکر کرده است. در سفرنامه رابینو به پیرانشهر اشاره شده است. رابینو، درکتاب ولایات دارالمرز ایران می‌نویسد: پیرانشهر در جنوب غربی ارمیه قرار دارد و نادری در عالم‌آرا نیز این شهر را یکی از آبادترین مناطق آذربایجان معرفی می کند.
محتویات [نهفتن]
۱ جمعیت‌شناسی
۲ دین و مذهب
۳ یکی از هزار شهر پاک و سالم در جهان
۴ اهالی پیرانشهر
۵ پیشینهٔ تاریخی
۶ کارخانه قند
۷ برخی از محلات پیرانشهر
۸ مساجد شیعیان
۹ دانشگاهها
۱۰ آب و هوا
۱۱ وضعیت اقتصادی
۱۲ وقایع
۱۳ موقعیت جغرافیایی
۱۴ کاربرد دیگر
۱۵ پیوند به بیرون
۱۶ منابع
جمعیت‌شناسی
بر پایه سرشماری سال ۱۳۹۰، جمعیت این شهر برابر با ۷۵۶۰۰ نفر بوده‌است.[۲۲][۲۳] زبان رایج در این شهر کردی است. مردم این شهر به زبان کردی, لهجه سورانی و زیرلهجه مکریانی تکلم می‌نمایند ولی در مدارس و دانشگاهها به زبان رسمی کشور ایران (فارسی) تحصیل می‌کنند. اما توضیح درس به زبان مادری است. مردم شهر پیرانشهر از نژاد آریایی و ماد هستند.
نرخ رشد جمعیت پیرانشهر سالانه ۱٫۸ درصد است و بیشترین میانگین نرخ رشد جمعیت استان آذربایجان غربی مربوط به پیرانشهر است[۲۴] جمعیت شهر پیرانشهر بین فاصله سالهای ۱۳۷۵ و ۱۳۹۰ به بیشتر از حد مضاعف (دو برابر) رسیده‌است و این روند رشد جمعیت ادامه دارد.
شهر پیرانشهر یک شهر مهاجرپذیر می‌باشد. اکثر مهاجران از شهرهای دیگر استان به ویژه شهر نقده به این شهر مهاجرت کرده‌اند. به طوری که ۲۵۰۰ نفر نقده‌ای در پیرانشهر اقامت گزیده‌اند.[۲۶] پیرانشهر کمترین نرخ بیکاری را در استان آذربایجان غربی دارد.
دین و مذهب
مردم پیرانشهر هم بعنوان بخشی از جامعه ایرانی پس از آنکه با شور تمام در برابر حملات سپاهیان اسلام مقاومت به خرج دادند با حفظ بسیاری از سنن به دین اسلام گرویدند. اکنون بیشتر مردم امروزی ساکن پیرانشهر حدود ۹۳/۹۹ درصد مسلمان و سنی مذهب شافعی می‌باشند. مسلمان شیعه مذهب و سایر ادیان به ندرت در آن یافت می‌شود.
یکی از هزار شهر پاک و سالم در جهان
در همایش بزرگ شهر سالم که با حضور نماینده سازمان بهداشت جهانی در استان اصفهان برگزار شد ۲۰۹ شهر از کشورهای منطقه مدیترانه شرقی جهت انتخاب به عنوان هزار شهر سالم جهان نام‌نویسی کرده بودند و از کشور ایران هم سه شهر پیرانشهر، نور و طوس معرفی شده بودند که شهر پیرانشهر توانست به عنوان یکی از هزار شهر سالم جهان از کشور ایران انتخاب شود.
اهالی پیرانشهر
ادیب زندی ادیب زندی فرزند ملا صدیق فرزند خلیفه عبدالرحمن زندی در سنه ۱۲۹۱ ه. ق در توابع پیرانشهر تولد یافته از شاگردان وفایی است. گذشته از ادبیات با طب قدیم نیز آشنایی داشته و در صنعت نجاری و آسیابانی هم سررشته داشته‌است. به زبان فارسی و عربی و کردی دیوان شعر دارد و دیوان وی در عراق به چاپ رسیده‌است.
فدایی لاهیجانی شاعر باذوق و توانا و از مقربان دربارشاه اسماعیل اول صفوی فرزند شمس الدین محمد است. فدایی که او را شیخ‌زاده خوانده‌اند، فرزند شمس الدین محمد است و اهل لاجان. تاریخ مشاهیرکرد جلد اول ص.۱۴۹
پیشینهٔ تاریخی
آثار به جا مانده در این شهر، نشان دهنده وجود مدنیت و فرهنگ و جامعه پویا دراین منطقه بوده‌است و حداقل به طور وضوح شاهد حیات اجتماعی از ۶ هزار سال پیش به این سو در این منطقه بوده‌است.
آثار برجای مانده از دژهای صخره‌ای در دهستان منگور غربی از توابع شهرستان پیرانشهر، دیرینگی‌این منطقه را به هزارهٔ ۲ق‌م می‌رساند. بررسی بقایای دژ مسکونی (قلات شاه) که بر فراز کوه‌لندیشیخان، یکی‌از بلندیهای شهرستان پیرانشهر واقع شده‌است، آشکار می‌سازد که نخستین سنگ بنای این دژ عظیم و شگفت‌آور در اوایل هزارهٔ نخست ق‌م به‌وسیلهٔ اقوام محلی پایه‌گذاری شده، و سپس در دورهٔ مادها توسعه یافته‌است.[۳۰]در سدهٔ ۹ق‌م شهرستان پیرانشهر کنونی در قلمرو دولت ماننا قرار داشت. سرمین ماننا به سبب وضع نظامی خود و همسایگی با دولتهای بزرگ اورارتو و آشور بارها در کشمکشهای میان آن دو قدرت دست به دست گشت؛ چنان‌که سارگن دوم در لشکرکشی هشتم خود به ماننا و اورارتو از مناطقی که امروزه پیرانشهر و پسوه خوانده می‌شوند، به دژ ماننایی «سینی هینو»، واقع بر سر راه پسوه ـ پیرانشهر، رسید.
برخی از محققان، نام پسوهٔ امروزی را برگرفته از «پارسوآ» که در اقصای غربی خاک ماد قرار داشته‌است، می‌دانند. احتمالاً شهر بَسْوی که یاقوت حموی در سدهٔ ۷ق آن را در نزدیکی خان خاصبک و در زمرهٔ شهرهای آذربایجان یاد کرده، و حمدالله مستوفی در سدهٔ ۸ق آن را یکی از ۴ شهرِ تومانِ مراغه برشمرده، همان پسوهٔ امروزی باشد. به گزارش همو بسوی شهری با حقوق دیوانی ۲۵ هزار دینار بوده، و در آن غله و انگور و اندک میوه‌ای به عمل می‌آمده‌است. ظاهراً خان خاصبکی که یاقوت حموی همانجا بسوی را در نزدیکی آن یاد کرده‌است، همان پیرانشهر امروزی باشد.
کارخانه قند
این کارخانه درسال ۱۳۴۷ توسط شرکت بلژیکی اوکماس و از طریق وزارت صنایع در ۵ کیلومتری جاده پیرانشهر-نقده واقع در استان آذربایجان غربی احداث شد، و طی سالهای فعالیت خود، با استفاده از توانمندی‌های موجود از ظرفیت ۱۰۰۰ تن به ۲۵۰۰ تن چغندر در روز توسعه یافته‌است. محصول تولیدی این واحد ۳۰٬۰۰۰ تن شکر سفید و ۳ میلیون لیتر الکل طبی و ۱۵٬۰۰۰ تن تفاله خشک در سال می‌باشد. کارخانه قند پیرانشهر با جذب ۳۶۵ هزار تن چغندرقند، مقام دوم بیشترین چغندر تحویلی را در کشور کسب کرده است
برخی از محلات پیرانشهر
محله‌ها و معابر اصلی شهر پیرانشهر
پارک بزرگ شهر، خیابان خمینی، کهنه‌خانا، بازار سیگارفروشان، کمربندی، شهرک فرهنگیان ۱ و ۲ و ۳ و ۴، قدس، پاداش، کوی کارکنان دولتA، B، c، شهرک منگوری، کوی شهید عبدالهی، ایثارگران، باغ رمضان، زرگتن، محله مسجدجامع قدیم، کوی نور، کوی جیژنی، منطقه شریعتی، محله مسجد حاج شفیع، پشت آشیانه شهرداری، بالاشهر، قبرستان زرگتن و قیزقپان، حمدی میرزای، مام خلیل، منطقه پیران، منطقه منگور، شین آباد، انتظاری، آزادگان، هواشناسی، دلارآباد، نیروگاه، طه زاده، گراو، پشت فرمانداری، آزادگان، چهایارنبی، روبروی کارگاه سیدبرایم، کوی قپان، سیدقطب غربی، منطقه سیداباد، مام کریم، منطقه ۳۲ متری و کشاورز
مساجد شیعیان
پیرانشهر دارای دو مسجد مخصوص شیعیان به نامهای مسجد امام حسین و مسجد صاحب الزمان است که در مراسم‌های مذهبی مورد استفادهٔ شعیان ساکن در پیرانشهر مانند نیروهای نظامی و انتظامی و کارمندان غیر بومی شیعه مذهب آفرادی که محل کارشان در پیرانشهر است قرار میگیرد. مسجد صاحب الزمان فقط در ایام محرم باز می‌شود.
دانشگاهها
دانشگاه آزاد اسلامی مرکز پیرانشهر
دانشگاه پیام نور
آب و هوا
آب و هوای شهر در ناحیه شمالی؛ آب و هوای نسبتاً سرد و در نواحی جنوبی معتدل کوهستانی است و دارای فلات‌های مرتفع و خشک و دشت‌های حاصلخیز؛ است. پیرانشهر تحت دو عامل بارز خشکی تابستان و سرمای زمستان کوهستان‌ها قرار دارد. بخش وسیعی از شهر در شرایط آب و هوای کوهستانی سرد و مدیترانه‌ای با باران بهاره قرار دارد. آب و هوای پیرانشهر در تجزیه خاک، رویش گیاه، گسترش علف‌زار، شرایط مساعد توسعه دیم‌زار، مناطق و معیشت شبانی و گله‌داری و گسترش جنگل و باغ‌داری نقشی تعیین کننده دارد. میزان بارندگی در پیرانشهر از غرب به شرق کاهش می‌یابد. دلیل این امر وجود دیواره کوهستانی ناحیه است که از نفوذ جریان‌هایی که از غرب به فلات وارد می‌شود جلوگیری می‌کند.
وضعیت اقتصادی
بازارچه مرزی پیرانشهر با مسافت پنج کیلومتری از خاک عراق، دارای بازارچه رسمی مرزی به نام حاج عمران می‌باشد. صادرات و واردات بازرگانی از طریق این بازارچه به عنوان یکی از بزرگترین منبع درآمد استان و شهرستان می‌باشد.
بازارهای موجود در شهرستان اجناس شامل دام زنده، فراورده‌های دامی، پوشاک، فرش، صنایع دستی، لوازم خانگی، خشکبار، خواربار، حبوبات، غلات و کفش و ارزاق در این بازارها عرضه می‌شود قدمت این بازارها ۷۰ سال می‌باشد. پر رونق ترین فصل بازار، فصل پائیز و کم رونق ترین فصل بازار فصل زمستان می‌باشد و بیشتر این بازارها در روز پنج شنبه برگزار می‌شود. مالکیت زمین بازار تحت اختیار بخش دولتی می‌باشد. حجم معاملات این بازار حدود چهارصد میلیون تومان در روز می‌باشد.
وقایع
از رویدادهای مهم این منطقه در دهه‌های اخیر، اشغال آن در جنگ جهانی اول، توسط نیروهای عثمانی است. عثمانیها با تحریک عشایر کرد منطقه بر ضد حکومت مرکزی، به تثبیت وضع خود پرداختند، اما با شکست نیروهای متحدین در جنگ، عثمانیها به ناچار مناطق اشغالی ایران را تخلیه کردند. همچنین استقرار واحدهایی از لشکر ارومیه در این شهر پس از شهریور ۱۳۲۰ در جریان هجوم ارتش شوروی به ایران بود.
موقعیت جغرافیایی
به دلیل موقعیت سوق‌الجیشی خاص منطقه (نزدیکی به مرز) پادگانهایی در پیرانشهر مانند پادگان جلدیان پادگان پیرانشهر و پادگان بزرگ پسوه احداث شده‌است.
شهر دارای دو بافت معماری قدیم و جدید است. بافت قدیمی شهر که در دامنه کوه جای دارد دارای ساختمانهایی از گل و خشت است و بافت جدید شهر که در دشت واقع است ساختمانهایی امروزی دارد. دو محله کهنه خانه و زرگتن که امروزه از محله‌های قدیمی شهر محسوب می‌شوند در گذشته دو آبادی بوده‌اند.(شاهرخ محمدیان)
کاربرد دیگر
کتاب خاطرات «از پرشین هتل تا پیرانشهر» نورعلی غریبی جانباز اراکی به عنوان یکی از برگزیدگان یازدهمین دوره جشنواره کتاب سال دفاع مقدس انتخاب شده‌است.
